Duyuşsal Özellik Nedir?

​

İnsan özellikleri değişik durumlarda, düşünme, bedenen harekette bulunma ve hissetme gibi yollarla yansıtılır. Bunlardan ilk ikisi bilişsel ve devinsel iken üçüncüsü duyusal özellikleri yansıtır. Anderson duyuşsal özellikleri, insanın kendi hislerini ifade etmesi veya hissetmesinin belli yollarının kalitesi olarak tanımlar (Gable 1986,3). Aynı yazara göre duyuşsal karakteristik üç özelliğe sahip olmalıdır: “Yoğunluk”, “yön” ve “hedef ”. “Yoğunluk” özelliği, duygunun gücüne veya derecesine atfedilir. Örneğin, öğrencilerin mikrobilgisayarla çalışmaya karşı tutumları oldukça güçlü olabilir, buna karşın diğer bir öğrencininki oldukça zayıf olabilir. “Yön” özelliği duygunun olumlu, nötr ve olumsuz durumunu yansıtır. Son özellik olan “hedef ”, duygunun yönlendirdiği objeyi, davranışı veya fikri tanımlar (Gable 1986,3).

​

Eğitim öğretim uygulamaları sonucunda bireylerde oluşmasını istediğimiz istendik niteliklerden bazıları duyuşsal alan kapsamında ele alınmaktadır. İlgi, kişilik, tutum ve değer gibi ana başlıklar altında ele almabilecek bu nitelikler öğrencilerin hem okul içinde hem de okul dışmda geçirdikleri yaşantılarla birlikte gelişir. Dolayısıyla bunların eğitim süreci içinde planlı bir biçimde izlenmesi, okul dışmda geçirilen yaşantılardan dolayı eksik ya da olumsuz yönde gelişenlerin belirlenerek bunların değiştirilmesi, henüz gelişmemiş olanların ise belli bir program dâhilinde öğrencilere kazandırılması beklenmektedir. Popham (2000)'a göre eğitim öğretim sürecinde bireylere kazandırılmaya ya da değiştirilmeye çalışılan bu niteliklerin tespit edilmesi bireylerin gelecek yaşamlarında gösterebilecekleri birtakım davranışlar hakkında önbilgi elde edilmesi, diğer bir deyişle bireylerin gelecekte gösterebilecekleri davranışların önceden tahmin edilmesi/yordanması bakımından önemlidir.

Örneğin arkadaşlarıyla uyum içinde bulunan, ilgi alanlarının ve yeteneklerinin farkında olarak bu alanlara kendisini yönlendiren, adalet ve dürüstlük gibi değerlerden ödün vermeyen, eğitime, bilime, yeniliğe karşı olumlu tutumlar geliştirmiş, sorumluluk sahibi bir öğrencinin eğitim süreci içinde gösterdiği davranışlar eğitim süreci dışında kalan yaşantısında da benzer davranışları göstereceği şeklinde yorumlanabilir. Diğer taraftan yukarıda belirtilen istendik niteliklerden yoksun bir öğrencinin eğitim süreci içinde göstereceği davranışlar da yine onun gelecekte ne.türden davranışlar sergileyeceğinin göstergesi olması bakımından büyük öneme sahiptir. Bu nedenle eğitim öğretim süreci içinde duyuşsal niteliklerden istendik olanların hedefler ve davranışlar biçiminde tasarlanarak eğitim, öğretim ve ders programlarına yerleştirilmesi, öğretiminin yapılması, belli aralıklarla test edilmesi ve eksikliklerin saptanarak giderilmeye çalışılması hem bir gereklilik hem de bir zorunluluktur.

Böyle olmakla birlikte, eğitim öğretim uygulamaları bir bütün olarak ele alınıp incelendiğinde bilişsel ve psikomotor niteliklerin öğrencilere kazandırılması ve test edilmesine öncelik verildiği, duyuşsal niteliklerin ikinci planda kaldığı hatta çoğu zaman bu niteliklerin yok sayıldığı görülmektedir. Bu durumun kuşkusuz birçok sebebi olmakla birlikte bunların en önemlilerinden biri öğrencilerin eğitim sürecinde bir üst eğitim düzeyine geçerken daha çok bilişsel yam yüksek olan testlere tabi tutulmaları (OKS, ÖSS gibi) diğeri ise duyuşsal alana dayalı niteliklerin hem öğretiminin hem de test edilmesinin zor oluşudur.

​

Bu bilgilerden hareketle bu bölümde öncelikle nelerin duyuşsal nitelikler kapsammda ele alındığı, bu niteliklerin hedef (uzak, genel ve özel) ve davranışlar olarak ele alıruş biçimleri, duyuşsal hedef ve kazanımlar aşamalı sınıflaması ve bunların ölçülmesi ile ilgili bilgilere yer verilmiş daha sonra ilgi, kişilik, tutum ve değerlerin ölçülmesi konularına değinilmiştir.

​

Duyuşsal Nitelikler

Duyuşsal alanın tanıtıldığı kaynaklar incelendiğinde bu alana ilişkin bir tanımlama yapmak yerine bu alanda ele alınabilecek niteliklerin neler olduğu üzerinde yoğunlaşıldığı görülmektedir. Farklı sınıflamalar da olmakla birlikte en genel olan sınıflamada duyuşsal nitelikler ilgi, kişilik, tutum ve değer ana başlıkları altında ele alınmaktadır (Seligman, 1980).
Örneğin mesleki ilgiler; okula, derse, öğretmenlerine vb karşı tutumlar; yardımseverlik, sevgi, saygı, hoşgörü, dürüstlük, barış, adalet, vatanseverlik gibi değerler; sosyal uyum, öz saygı, öz güven, sorumluluk gibi kişilik özellikleri yukarıda belirtilen ana başlıklar altında ele alınabilecek duyuşsal niteliklerden bazılarıdır (Popham, 2000). Kuşkusuz bu nitelikler burada belirtilenlerle sınırlı değildir. Bunları çoğaltmak mümkündür.

​

Duyuşsal Niteliklerin Öğrencilere Kazandırılması ve Ölçülmesi Sürecinde Yaşanan Sorunlar

Yetiştirdiğimiz bireylerde bulunmasını istediğimiz temel niteliklerin birçoğunun duyuşsal niteliklerle ilgili olmasına karşın bu niteliklerin bireylere kazandırılması ve ölçülmesi sürecinde büyük eksikliklerin bulunduğu gözlenmektedir. Bunların nedenleri aşağıda maddeler hâlinde sıralanmıştır.

​

1. Duyuşsal niteliklerin gelişimi hem okul içi hem de okul dışı yaşantıları kapsar. Sadece okul içinde sunulan eğitimle duyuşsal niteliklerin öğrencilere bütünüyle kazandırılması mümkün görünmemektedir. Sahip olunan sosyo ekonomik düzey, içinde bulunulan çevre koşullan vb değişkenler duyuşsal davranışların kazanılmasında büyük rol oynar. Örneğin adalet duygusundan yoksun, değerler bakımından yozlaşmış, devlete ve millete ve kurumlara olan inancın yok olduğu, kısa yoldan zengin olmanın bir amaç hâlini aldığı, vergi vermenin enayilik sayıldığı, yaparım yanma kar kaldığı, eğitimin sadece bir formaliteyi yerine getirmek biçiminde algılandığı bir çevrede yetişen bireylerin içinde bulundukları bu çevrenin özelliklerini büyük oranda kazanması kaçınılmazdır. Bu noktada duyuşsal özelliklerin öğrencilere kazandırılması sürecinde atılması gereken adımlar konusunda öğretmen ve uzmanlarla (okul psikologu, rehberlik uzmanları vb) birlikte velilerin iş birliği içinde bulunması, öğretmenlerin ve uzmanların velilere rehberlik etmesi bir gerekliliktir. Ancak uygulamalarda bu iş birliğinin varlığından bahsetmek pek mümkün görünmemektedir.

​

2. Eğitim sistemi içindeki dikey ilerleme (okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim, yüksek öğretim vb) için gerekli olan hedef ve davranışların daha çok bilişsel alanla ilişkili olmasından dolayı öğretmenlerin bu özelliklerin öğretimine ve ölçülmesine ağırlık vermesi.

3.Duyuşsal hedef ve davranışların öğretimi için gereken zaman ve emeğin çok oluşundan dolayı öğretmenlerin bu hedef ve davranışların öğretiminden kaçınmaları.

4.Duyuşsal hedef ve davranışların ölçülmesi için gerekli olan öğretmen yapımı ölçme araçlarının geliştirilmesinin, uygulanmasının ve yorumlanmasının zaman alıcı ve zor olmasından dolayı öğretmenlerin bu çalışmalardan kaçınmaları.

5.Duyuşsal niteliklerin ölçülmesinde kullanılan ilgi envanterleri, kişilik ölçekleri, vb. standart ölçme araçları ile bu araçlarm uygulama, puanlama ve yorumlanmasını sağlayacak yeterli sayıda uzmanların bulunmayışı.

6.Duyuşsal niteliklerin gelişimine katkı sağlayacak ortamları oluşturması beklenen kamu ve özel kuruluşların duyarsızlığı ve aralarında iş birliği bulunmayışı.

 

İçinde yaşadığı zamanda ve gelecekte iyi bir yaşam sürmeleri için gerekli olan istendik duyuşsal niteliklerin öğrencilere kazandırılması ve bu niteliklerin ne düzeyde kazanıldığının belli aralıklarla test edilmesinde temel sorumluluk öğretmenlerde (özellikle ilköğretimde) bulunmakla birlikte okul/yönetim, aile iş birliği büyük önem arz etmektedir. Bu noktada bilişsel ve psikomotor niteliklerle birlikte duyuşsal bakımdan sağlıklı bireyler yetiştirmek için ders programları ile birlikte yukarıda da kısmen ele alman örtük programların aktif kılınması gerekmektedir. Örtük programların aktif hâle getirilmesi ise okullarla, mülki idareler ve (kaymakamlık, valilik, belediye, il özel idaresi vb) diğer özel veya kamu kuruluşlarının (kulüpler, tiyatro, sinema, vb) iş birliği içinde çalışmasını gerektirmektedir.

​

DUYUŞSAL ALAN

 

1. Alma Düzeyi: Bilişsel alandaki bilme (hatırlama) ile bu düzey iç içedir. Bir durumun hatırlanması için farkındalık gerekmektedir. Farkıda olma ve almaya açık olma

 

Örnek Hedefler:

Konuşanın sözünü kesmeden dinleme

(Unite hedefi: Toplumsal sorunlarla ilgili yayınları seçmede dikkatli oluş. Özel hedefler: televizyonda toplumsal sorunlarla ilgili yayınlardan en az üçünün adını yazma. Bu yayınların hangi kanallarda ve ne zaman yayıldığını yazma)

 

2. Tepkide Bulunma: kişi uyarıcılara bilinçle tepkide bulunur ve onlarla ilgilenir. Razı oluş, gönüllü oluş, zevk alış bu basamak ile ilgilidir.

 

Örnek Hedefler:

Okula zamanında gelme

Okulu temiz tutma

Devamsızlık yapmama

Bir sosyal yardım kolunda görev almak için aday olma

Sosyal yardım kolu etkinlikleri icin zaman ayırma

 

3. Değer verme: kişinin uyarıcılara karşı nasıl bir tepkide bulunacağı bu basamak ile ilgilidir. Tutum, inanç ve değerler bu basamağın kapsamındadır.

 

Örnek Hedefler:

Yapılan eleştirilere karşı çıkmadan dinleme

Kendini eleştiren kişilere kusmeme, saldırmama

Özgürlükçü, demokratik ortamı savunan konuşmalar yapma

Çıkar beklemeden, demokratik kuruluşları savunma

 

4. Örgütleme: kişi yeni değerler ve duyuşsal alanla ilgili yeni örüntüler oluşturur. Hem başkalarında oluşturulan değerleri hem de kendisince benimsediklerini irdeler. Aralarındaki ilişkiye bakar.

 

Örnek Hedefler:

Yapılan eleştirilere göre, gerekiyorsa davranışlarını değiştirme.

Mesleki sorunları giderici yeni değerler oluşturuncaya dek sürekli çalışma

 

5. Kişilik haline getirme: kişinin davranışları onun karakterini ve değer yargılarını yansıtır. Kişi yaşamı boyunca geliştirmiş olduğu duyuşsal özellikleri, bu basamakta hem tutarlı olmuş, hem de kapsamı bakımından genişlemiş ve zenginleşmiştir. “her zaman, her durumda sürekli olarak yapma, savunma, gözden geçirme, hirmet etme, çözme ve kullanma”

 

Örnek Hedefler:

Haksızlığa uğradığı zaman her durumda yasal yollara başvurma

İnsanlar arasında hiçbir zaman ayırım yapmama 

​

​

​

Kaynak:

Demirel, Ö. (2002). Öğretme sanatı (4. Baskı). Ankara: PegemA Yayıncılık.

Gömleksiz, M. (2008). Eğitimde ölçme ve değerlendirme. S. Erkan (Ed.). Nobel.

Sönmez, V. (1993). Program Geliştirmede Öğretmen El Kitabı. 4. Baskı. Ankara: Adım Yayıncılık

Tekindal, S. (2002). Duyuşsal özelliklerin ölçülmesi için araç oluşturma. Kocaeli Kitap Kulübü.